Postępujące zmiany w społeczeństwie sprawiają, że przedsiębiorstwo jest postrzegane przez pryzmat wielu czynników. Wymiar finansowy jest ważny i niekiedy decydujący dla istnienia firmy, ale liczą się również kwestie niematerialne, takie jak zanieczyszczanie środowiska, redukcja zatrudnienia czy kampanie edukacyjne. Przedsiębiorstwa nie są odpowiedzialne jedynie za dostarczanie dóbr lub usług, ale oczekuje się od nich również czynnego udziału w życiu społecznym. Globalizacja wpływa na zacieranie silnych granic między przedsiębiorstwem a społeczeństwem, które jeszcze kilka lat temu były widoczne. Należy mieć świadomość, że właściwie ukształtowane relacje ze środowiskiem mają duży wpływ na dalsze funkcjonowanie firmy.
Społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR, ang. corporate social responsibility) to swoiste zobowiązanie przedsiębiorstwa do etycznego prowadzenia działalności, które równoważy potrzeby kierownictwa firmy i społeczeństwa.
Krótka historia CSR
Geneza społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw sięga XIX wieku. W książce „Ewangelia bogactwa” A. Carnegie opisuje, na czym polega odpowiedzialność społecznej korporacji. Opiera się ona na dwóch filarach, ściśle powiązanych za sobą: zasadzie miłosierdzia i zasadzie włodarstwa. W myśl pierwszej idei bogatsi członkowie społeczeństwa mają za zadanie wspomagać ubogich. Z kolei druga zasada zakłada traktowanie przez kierownictwo majątku przedsiębiorstwa jako powierzonego.
Wyżej wymienione dzieło okazało się impulsem do wzrostu zainteresowania tym tematem. Powstawały nowe artykuły, felietony, książki, które poruszały ten temat. To zainteresowanie nie miało charakteru wyłącznie teoretycznego, zaczęło przejawiać się w praktycznych działaniach. U schyłku XIX wieku w Niemczech wprowadzono ubezpieczenia społeczne, które wnet zdobyły zainteresowanie wśród rządzących innych krajów. W latach 50. XX wieku H. R. Bowie wprowadził pogląd, iż przedsiębiorstwo ma zobowiązania wobec społeczeństwa. Do tej idei ustosunkował się M. Friedman, który ograniczył zakres tych zobowiązań do właścicieli firmy. W latach 90. XX wieku w USA ukształtował się model przedsiębiorstwa jako „dobrego obywatela”. Oczekiwano od niego nie tylko świadomości prawnej i ekonomicznej, ale również etyki biznesu i działalności charytatywnej.
Wyżej wymienione postulaty łączy część wspólna – etyka działalności. Każde przedsiębiorstwo powinno równoważyć oczekiwania udziałowców i interesariuszy. Implikuje to włączenie celów społecznych w ramy działalności oraz udostępnianie raportów po realizacji zadań. Dopiero wtedy, gdy zostaną zaspokojone żądania społeczeństwa, firma może liczyć na długofalowy rozwój.
Obszary CSR
W ramach prowadzonej działalności wyróżnia się wiele obszarów społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw. Jedna z głównych płaszczyzn ma charakter ekonomiczny. Przez wielu teoretyków jest on uważany za podstawowy. Opiera się to na założeniu, że głównym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku. Firma powinna skupić się na materialnym aspekcie działalności, a wszelkie kwestie społeczne pozostawić instytucjom do tego powołanym. Takie stanowisko wywołuje wiele kontrowersji. Dążenie do optymalizacji wyniku finansowego za wszelką cenę może spowodować użycie nieodpowiednich środków osiągnięcia tego celu. Zysk może być składową miary efektywności przedsiębiorstwa, ale to etyka wyznacza granice działania w celu osiągnięcia tego zysku.
Socjologiczny obszar społecznej odpowiedzialności wyróżnia solidarność międzyludzką. Rozsądna działalność przedsiębiorstw przyczynia się do ogólnej poprawy warunków życia. Ten obszar jest głównie ukierunkowany na interesariuszy zewnętrznych firmy, czyli inwestorów, społeczności lokalne, a przede wszystkim pracowników. Ludzie są uznawani za najważniejszy kapitał organizacji. W tym wymiarze społeczna odpowiedzialność podkreśla godne warunki pracy, możliwość rozwoju i utrzymywanie stabilności zatrudnienia.
Ochrona środowiska wiąże się z ekologicznym obszarem społecznej odpowiedzialności. Coraz częściej uważa się, że przedsiębiorstwo jest odpowiedzialne nie tylko za produkowane dobra i świadczone usługi, ale również za środowisko. Państwo poprzez przepisy prawne normuje tę odpowiedzialność, wytycza granice i formułuje sankcje. Bodźcem są również kary materialne, przykładowo różne opłaty ekologiczne.
Kluczowym elementem w etycznym obszarze działalności jest odpowiedzialność za skutki decyzji. Ta odpowiedzialność jest widoczna we wszystkich zakresach działalności firmy. Przejawia się to między innymi w zaangażowaniu kierownictwa w prowadzenie firmy czy klarownej polityce systemów wynagradzania. Etyka określa normy zachowania, którymi kierują się pracownicy. W myśl tej zasady należy zaniechać działań, które mogłyby doprowadzić do nieetycznego wzbogacenia się.
CSR a działalność przedsiębiorstwa
Narastające oczekiwania wobec przedsiębiorstwa powodują, że nie chce ono być postrzegane jedynie jako podmiot gospodarczy, ale również jako aktywna organizacja społeczna. Wyżej wymienione obszary odpowiedzialności kształtują zakres działalności przedsiębiorstwa. Wyróżnia się cztery główne zakresy tej działalności, które mają kształt hierarchiczny.
Fundamentalnym obszarem jest działalność podstawowa, która sprowadza się do wytwarzania dóbr lub świadczenia usług. Społeczna odpowiedzialność wyraża się w etycznym prowadzeniu działalności. Na tym poziomie działania firmy są obligatoryjne. Skutki tych aktywności są bardzo różnorodne: tworzenie miejsc pracy, wynagradzanie pracowników, wpływy budżetowe z tytułu podatków.
Kolejny obszar stanowią przedsięwzięcia komercyjne. Są to wszelkie działania, które bezpośrednio lub pośrednio wpływają na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa. Polega to na budowaniu wizerunku firmy poprzez nawiązywanie kontaktów z różnorodnymi podmiotami.
Szczególną formą tych przedsięwzięć są inicjatywy społeczne na rzecz społeczności lokalnej, które stanowią kolejny stopień w hierarchii. Przedsiębiorstwo skupia się na kilku wybranych problemach regionalnych i wspiera społeczność w ich rozwiązywaniu. Przykładowe obszary działania to edukacja, ochrona zdrowia i zanieczyszczenie środowiska. Aktywne działanie w tych sferach znacznie poprawia postrzeganie firmy w społeczności.
Na samym szczycie hierarchii znajduje się działalność charytatywna. Ma ona najczęściej wymiar materialny. Przedsiębiorstwo przekazuje środki na różne cele i potrzeby, które zostały sformułowane przez poszczególne jednostki lub inne firmy. Wspiera istniejące przedsięwzięcia filantropijne lub samo je organizuje. Niezależnie od motywów podjętego działania, przynosi to wiele korzyści potrzebującym.
Funkcjonowanie przedsiębiorstwa wymaga społecznej akceptacji. Prawidłowo ukształtowane relacje ze społeczeństwem nierzadko determinują sukces przedsiębiorstwa. CSR stało się narzędziem do kreowania przewagi konkurencyjnej.
Dla wielu firm społeczna odpowiedzialność biznesu to zbiór działań odbieranych przez kierownictwo firmy pozytywnie, czasem wręcz wtapiających się w misję przedsiębiorstwa. Niekiedy zdarza się, że CSR jest traktowane jako przykry obowiązek, konieczny dla polepszenia wizerunku. Niezależnie od miejsca, które ta odpowiedzialność zajmuje w hierarchii celów przedsiębiorstwa, pełni ona ważną rolę w jego dalszym, długofalowym rozwoju.
