Prowadzenie działalności gospodarczej, pomimo oczywistych zalet, jak towarzyszące jej poczucie niezależności, czy też możliwość uzyskiwania wysokich zarobków ma również i gorsze strony. Z prowadzeniem tej działalności nierozerwalnie wiąże się bowiem ryzyko finansowe.
Ryzyko to jest tak zróżnicowane, jak zróżnicowane są prawne formy prowadzenia działalności i finansowe modele przedsiębiorstw. Najpełniej uwidacznia się ono w sytuacji, gdy nasz parter biznesowy okaże się nierzetelny i uchyla się od uregulowania ciążących na nim wobec nas zobowiązań finansowych. Przykładem zachowania zmierzającego do uniknięcia obowiązku zapłaty może być w szczególności „przepisywanie” wartościowych składników majątku przez dłużnika na inne podmioty.
Z odsieczą poszkodowanym takimi działaniami przychodzi przewidziana w Kodeksie cywilnym skarga pauliańska.
Skarga pauliańska w ogólności
Skarga pauliańska uregulowana w przepisach art. 572 i n. Kodeksu cywilnego jest instytucją prawną, która w ściśle określonych przypadkach zapewnia wierzycielowi ochronę przed nielojalnym zachowaniem dłużnika. Jej celem jest możliwość zapobieżenia przez wierzyciela skutkom działań dłużnika zmierzających do uszczupleniu jego majątku – majątku, z którego wierzyciel mógłby się zaspokoić, a więc prowadzących do pokrzywdzenia tego wierzyciela. Z pokrzywdzeniem wierzyciela mamy do czynienia, jeżeli na skutek czynności prawnej (np. zawarciu umowy sprzedaży, darowizny) dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności. Samo „uszczuplenie majątku” może polegać na wyzbyciu się z niego jakiegoś składnika, ale także, w określonych okolicznościach, na nieprzyjęciu składnika do majątku (z majątku coś ubyło, albo do majątku tego nie weszło to, co mogło i powinno wejść, gdyby określona czynność nie została dokonana). Nie będzie jednak uszczupleniem majątku sytuacja, w której dłużnik za dany składnik majątku, którego się wyzbywa otrzyma odpowiadający jego wartości ekwiwalent np. zapłatę ceny w odpowiedniej wysokości.
Skarga pauliańska z formalnego punktu widzenia
Skarga pauliańska jest rodzajem powództwa, co oznacza, że skorzystanie z niej jest możliwe wyłącznie poprzez zainicjowanie stosownego postępowania sądowego. W związku z faktem, iż tego typu powództwo jest jednym z trudniejszych do właściwego „skonstruowania” nieoceniona może się okazać pomoc doświadczonego w tego typu sprawach pełnomocnika.
Skorzystanie z dobrodziejstwa skargi pauliańskiej jest również możliwe w formie zarzutu procesowego. Z taką sytuacją będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy prowadzona będzie już egzekucja z mienia, które było przedmiotem czynności prawnej dłużnika i stało się własnością osoby trzeciej. W takiej sytuacji możliwe jest wytoczenie przez taką osobę powództwa przeciwegzekucyjnego, a w jego ramach złożenie odpowiedniego zarzutu przez wierzyciela.
Przesłankami (warunkami) zastosowania skargi pauliańskiej, zgodnie z przepisem art. 527 k.c., są:
1) dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej (np. sprzedaż, darowizna), na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia wierzycieli;
2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli – dłużnik wiedział, że dokonanie takiej czynności prawnej spowoduje jego niewypłacalność lub stan niewypłacalności „pogłębi”;
3) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią – osoba trzecia musi wiedzieć lub co najmniej wiedzieć powinna, w jakim celu dłużnik dokonuje z nią takiego rozporządzenia swoim majątkiem.
Wskazane powyżej przesłanki muszą być spełnione łącznie.
Jakie skutki ma wygranie sprawy przed sądem w oparciu o skargę pauliańską ?
Skutkiem pozytywnego orzeczenia ze skargi pauliańskiej jest uznanie przez Sąd określonej czynności prawnej dłużnika (np. sprzedaży czy darowizny) za tzw. bezskuteczną w stosunku do wierzyciela. „Bezskuteczność” oznacza, iż sama czynność prawna pozostaje ważna, jednak nie odnosi ona skutków prawnych względem wierzyciela. Co to oznacza w praktyce? Skuteczne powództwo pauliańskie umożliwia przeprowadzenie egzekucji z wyzbytego składnika majątku dłużnika, który traktowany jest tak, jakby do jego wyzbycia nigdy nie doszło.
UWAGA – uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty dokonania tej czynności.
