W poprzednim artykule rozważaliśmy temat dziedziczenia udziałów w spółce z o.o. Ustaliliśmy, że udziały jako prawa majątkowe podlegają dziedziczeniu, co w praktyce oznacza, że w miejsce zmarłego wspólnika mogą wejść jego spadkobiercy. Ale taka możliwość może być zakwestionowana w formie wyłączenia lub ograniczenia prawa wstąpienia spadkobiercy do spółki.
Zapis w umowie
Zapis o wyłączeniu lub ograniczeniu wstąpienia spadkobierców ma miejsce wyłącznie w umowie spółki. Jest on skuteczny jedynie w przypadku, gdy został w niej zamieszczony przed śmiercią danego wspólnika. Co więcej, zapis ten ma charakter konstytutywny, a to oznacza, że nabiera ważności wraz z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Kolejną przesłanką jego skuteczności jest konieczność wskazania w umowie warunków spłat spadkobierców, których prawa wstąpienia mają zostać wyłączone.
Wyłączenie a ograniczenie
Wyłączenie wstąpienia spadkobierców do spółki może dotyczyć jedynie wszystkich spadkobierców. Oznacza to, że jeżeli w umowie znajdzie się zapis przewidujący zaistnienie tej możliwości to udział w ogóle nie będzie podlegał dziedziczeniu przez kogokolwiek, kto okaże się spadkobiercą ustawowym lub testamentowym zmarłego wspólnika.
Jeśli wspólnicy z kolei nie chcą, aby do spółki wstąpiły konkretne osoby, mogą skorzystać z umownego ograniczenia możliwości wstąpienia spadkobierców zmarłego wspólnika do spółki. Ustawa nie określa na czym mogą polegać takie ograniczenia, w związku z czym należy przyjąć, że mogą to być zarówno ograniczenia negatywne np. “udziału nie może dziedziczyć osoba niespełniająca określonych przesłanek”, jak i pozytywne np. “nabywcą udziału może być jedynie osoba spełniająca określone przesłanki”. W obu przypadkach należałoby wskazać o jakiego rodzaju przesłanki chodzi. Mogą to być określone cechy szczególne, np. wykształcenie, wysokość kapitału, doświadczenie itd. i wszelkie inne, jakie ustalone zostaną między wspólnikami. Co więcej, możliwe jest także wskazanie konkretnej osoby, która wstąpi do spółki w miejsce zmarłego.
Przyjmuje się, że dopuszczalne jest również ograniczenie polegające na tym, że decyzję o przyjęciu spadkobiercy do spółki podejmą wspólnicy.
W praktyce z wiadomych przyczyn najczęściej spotyka się postanowienia wyłączające możliwość wstąpienia osób prowadzących działalność konkurencyjną względem spółki.
Bardzo ważne jest, aby zapis o ograniczeniu praw wstąpienia spadkobierców był skonstruowany w jak najbardziej precyzyjny sposób. Powinno się więc rozważyć różne możliwe do wystąpienia warianty sytuacji. W przypadku braku osoby spełniającej kryteria wejścia do spółki w ramach spadku, należy dokonać zapisu, że obowiązują wówczas reguły stosowane w przypadku wyłączenia prawa wstąpienia spadkobierców do spółki.
Spłata spadkobierców
Jeżeli umowa spółki nie zawiera poprawnych zapisów o wyłączeniu lub nieograniczeniu praw, spadkobiercy wstępują do spółki i wykonują w niej swoje prawa z mocy samego prawa spadkowego. Tym samym spadkobierca staje się wspólnikiem, a jeżeli jest ich więcej, stają się współwłaścicielami udziałów aż do momentu działu spadku, w wyniku którego udziały mogą zostać przypisane jednemu spadkobiercy lub zostać rozdzielone między wszystkich.
Wyłączenie bądź ograniczenie prawa do wstąpienia spadkobierców do spółki musi ponosić za sobą pewną odpowiedzialność względem spadkobierców. Nie można przyjąć, że taki zapis w umowie wyklucza lub ogranicza ich prawa majątkowe wynikające z dziedziczenia spadku. W praktyce oznacza to, że umowa musi zawierać warunki ich spłaty pod rygorem nieważności całości zapisu o wyłączeniu lub ograniczeniu.
W zakresie tych warunków istnieje duża dowolność. Koniecznie jest jednak wskazanie terminu spłaty oraz określenie sumy pieniężnej, np. poprzez odwołanie się w tym zakresie np. do wartości bilansowej lub nominalnej udziałów, które są przedmiotem dziedziczenia.
Spłacone udziały mogą przypaść wspólnikom lub osobom trzecim. W praktyce mogą być nawet umorzone, jeżeli taka możliwość wynika z zapisów umowy spółki. Jest to istotne w perspektywie wypłaty roszczeń. Jeżeli udziały zostały umorzone, konieczność ich regulacji spoczywa w całości na spółce. Jeżeli natomiast przechodzą one na określone osoby to umowa spółki powinna wskazywać, że to właśnie one są odpowiedzialne za spłatę spadkobierców.
KRS
Spadkobierca, który otrzymuje udziały zmarłego wspólnika musi zawiadomić o tym spółkę i przedstawić dowód w postaci postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu poświadczenia dziedziczenia. Do momentu otrzymania takich dokumentów spółka nie może domagać się od tych osób wykonania jakichkolwiek obowiązków.
Następnie spadkobiercy powinni zostać wpisani przez zarząd do księgi udziałów. Jeżeli zmiany dotyczą wielkości co najmniej 10% udziałów zarząd ma również obowiązek sporządzenia nowej listy wspólników i złożenia jej w odpowiednim sądzie rejestrowym w celu dokonania zmian w KRS. W przypadku, gdy sprawa dotyczy mniejszej ilości udziałów niż 10% nie dokonuje się zmian w rejestrze, a jedynie nową listę wspólników ujawnia się w aktach rejestrowych.
O autorze Zbigniew Machowski
Adwokat w Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie. Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego. Ukończył aplikację prokuratorską. Wykonując zawód adwokata kontynuuje tradycje rodzinne. Prowadzi kancelarię w Warszawie i w Szczecinie. Jest doktorantem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego oraz studentem Master of Business Administration (MBA). Jest także doradcą restrukturyzacyjnym oraz mediatorem wpisanym na listę przy Sądzie Okręgowym w Szczecinie.